Fallen foar it heitelân
Het verzetsmonument in Appelscha, onthuld op 4 mei 1951, is opgericht ter nagedachtenis aan het verzet tegen de bezetter en in het bijzonder aan vijf plaatselijke verzetsmensen die in de strijd voor vrijheid zijn gesneuveld.
De namen van de vijf slachtoffers luiden:
Anne de Boer, Melle Bruinsma, Jitze Kiewiet, Andries Lok en Marinus van Emst.
Tijdens de Meistaking zijn op 4 mei 1943 de landarbeiders Jitze Kiewiet, Anne de Boer en Melle Bruinsma doodgeschoten. Zij stonden met een groep mensen bij een brug te kijken, toen de bezetter vanuit een overvalwagen het vuur op de menigte opende. Bruinsma werd geboren op 20 november 1923, De Boer op 4 augustus 1907 en Kiewiet op 7 april 1922 te Appelscha. Alle drie slachtoffers werden begraven op de Oosterse Hof aan de Oosterse Es in Appelscha.
Andries (Anje) Lok werd geboren op 8 december 1903 in Siegerswoude. Hij was hoofd van de Openbare Lagere school te Appelscha 3e wijk (thans Ravenswoud). Tijdens de bezetting hielp hij onderduikers aan onderdak en voorzag hij hen van bonkaarten. Ook had hij het joodse jongetje Hans Slosch in huis. Met een NSB’er in de buurt werd het steeds moeilijker voor Lok om zijn illegale werk voort te zetten. Lok vond voor het jongetje een ander onderduikadres, maar weigerde zelf onder te duiken. De band met zijn gezin en de school waren daarvoor te hecht. In de nacht van 19 op 20 mei 1944 werd er bij Lok aangebeld. Twee mannen vroegen of Lok mee wilde gaan om een getuigenverklaring af te leggen in Assen. Terwijl zijn vrouw en twee kinderen hem nakeken, werd Lok in de tuin van zijn woning (naast de school) doodgeschoten. Deze Silbertanne-moord, waarbij willekeurige Nederlanders zonder vorm van proces werden neergeschoten, was een vergelding voor een aanslag op landwachter Kees Hartenhof. Anje Lok werd gecremeerd in Driehuis-Westerveld. Zijn urn werd later begraven op het Ereveld Loenen (gemeente Apeldoorn). In Ravenswoud zijn een straat en de Openbare Basisschool naar Anje Lok genoemd.
Marinus van Emst werd geboren op 12 januari 1894 in Vierhouten. De boswachter was raadslid voor de CHU in de gemeente Ooststellingwerf. Hij was medewerker van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Als felle tegenstander van de bezetter en het nationaal-socialisme moest hij tijdens de oorlog onderduiken. Toen hij voor de verjaardag van zijn vrouw thuiskwam, heeft de bezetter hem op 12 augustus 1944 opgehaald en gefusilleerd. Van Emst werd begraven op de N.H begraafplaats in Appelscha. In het dorp zijn een straat en een plein naar Van Emst genoemd.
In 2015 is op initatief van de Historische Vereniging Appelscha e.o. een plaquette toegevoegd aan het monument met de namen van zeven Appelschasters die niet door verzet maar door oorlogshandelingen in de tweede wereldoorlog om het leven zijn gekomen.
- Wiebe de Jong, Lambertus Sloterwijk, Sijtze Veenstra en Jan Wieldraaijer waren betaalde oorlogsarbeiders, die in de zomer van 1940 bij Jelsum boven Leeuwarden met vele anderen bezig waren het bombardementspuin uit Rotterdam te verwerken tot fundament voor een startbaan. Eind juli 1940 vielen uit een Bello, de bijnaam voor een Engelse foto- en verkenningsvliegtuig, bommen om de Duitsers de aanleg van het vliegveld Fliegenhorst te hinderen. Dat daarbij ongelukkigerwijs iets fout ging is duidelijk, want doordat men gewend was aan de Bello’s was men minder alert. Ze sneuvelden bij dit oorlogsgeweld.
- Arent van der Sluis mocht net geen 22 jaar worden. Hij sneuvelde te Rees (D) als dwangarbeider in het Arbeitslager Groin, aangeduid als Kamp Rees, ook wel ‘De hel van Rees’ genoemd.
- Sipke Gorter, net 20 jaar jong, was tewerkgesteld in de oorlogsindustrie. Hij overleed te Kassel (D).
- Ook de 19-jarige Bauke Jongbloed werd oorlogsslachtoffer. Hij overleed in Bienen (D), vlak over de grens bij Silvolda.
Dit WO II monument is opgenomen in het door de HVA uitgegeven boekje ‘monumenten Appelscha en onderduikplaatsen WO II ‘. Het boekje is verkrijgbaar bij het Toerist Info Punt (TIP) in Appelscha en te koop bij de HVA.